Peletlenmiş Tavuk Gübresi Nerelerde Kullanılabilir?

Tavukçuluk endüstrisinden elde edilen dışkının yumurta tavuğu ve etlik piliç olmak üzere iki tipi bulunmaktadır. Kafes yumurta tavuğu gübresinin neredeyse tamamı dışkıdan oluşurken, etlik piliçlerin dışkıları altlık materyali (çeltik kavuzu, ağaç talaşı) ile karışık olarak bulunmaktadır. Bu sebeple gübrenin bileşimi ve miktarları değişmektedir.

Ham gübre kurutulduğunda oldukça kabarık (250 kg/ m³) tasıma ve satışa uygun değildir. Alıcılar acısından da diski görünümünde ve topaklardan oluştuğu için çekici gelmemektedir. Bu nedenle gübre parçalanır, preslenir ve paketlenir. Presleme aşamasında yüksek sıcaklık 70°C patojen giderimi sağlar. Preslenerek hacim yaklaşık %250 oranında azaltılır, tasıma ve tüketiciler için uygun hale getirilir

Tavukçuluk endüstrisinin bir yan ürünü olan tavuk gübresi, sindirilmeyen yemler ve vücut artıklarından ibaret idrar ile karışık hayvan dışkısını ifade etmektedir. Atıkların iyi bir şekilde değerlendirilmesi neticesinde tavuklardan elde edilecek kârın bir miktar artması yanında bu atık maddelerin çevre için sorun oluşturması da önlenecektir.

1. Kümes Atıklarının Enerji Değeri:

Yüksek rutubet içeriğinde, düşük kalorifik değere sahip olan tavuk dışkısı yakılabilir kuruluğa getirildiğinde kalorifik değeri yükselmekte, enerji değeri yüksek orman endüstrisi atıkları, tarımsal artıklar, kömür tozu, kentsel katı atıklarla karışım haline getirildiğinde enerji değeri daha da yükseltilebilmektedir.

Tavuk kümeslerinde ısıtma amaçlı, yanma özellikleri iyileştirilmiş, kalorifik değeri yüksek, maliyeti düşük biyokütle yakıtlarına ihtiyaç büyüktür. Kümes atıkları üretildikleri kümeste yakıt olarak kullanılabildiğinde problem olmaktan çıkıp, katma değer eklenmiş aranır ürün haline
gelecektir.

Literatürde 3000-4000 kcal/kg olarak verilen kümes atıklarının kalorifik değeri, kömürün kalorifik değerinin yaklaşık yarısıdır. Benzer şekilde yaptığımız çalışmalar kapsamında incelenen kümes atıklarında enerji değeri 3500-3800 kcal/kg olarak tespit edilmiştir. Düşük kalorifik değerine rağmen kümes atıkları, dünyanın değişik bölgelerinde yenilenebilir enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır.

Diğer biyokütle enerji kaynakları ile beraber kalorifik değer ve yanma özellikleri iyileştirilerek elektrik enerjisi üretimi yapan güç santralleri ve ısınma amaçlı kullanım alanları geliştirilmektedir. Orman endüstrisi atıkları ve torf gibi maddelerle belli oranlarda karışım yapılarak kurulmuş güç santralleri bulunmaktadır.

Yenilenebilir enerji kaynağı olarak kümes atıklarının yakılması ile ortaya çıkan CO2, SO2 ve NOx emisyonları, fosil kaynaklı birincil enerji kaynaklarından her zaman daha düşük bulunmaktadır. Kümes atıklarının saf halde yakılması veya orman endüstrisi yan ürünleri ile yakılması en yüksek çıkması beklenen NOx emisyonlarında dahi Avrupa Birliği standartlarını sağlayabilmektedir.

Kümes atıklarının verimli yakılabilmesi ve enerji üretiminin maksimize edilebilmesi için rutubet oranının düşürülmesi ve % 25’in üzerine çıkmaması gerektiği, tek başına yakılabilmesi için ise rutubetin % 9’un altında olması gerektiği belirtilmektedir.

Tavuk gübresinin rutubet oranı ile kalorifik değeri arasında doğrusal bir ilişki bulunmaktadır (kJ/kg = 14636.5 - 136.6w (%) [6]. Kafes içinde yetiştirilen yumurta tavuklarının gübresinin ise rutubet oranının yüksek olmasında dolayı yakılarak enerji elde edilmesine tek başına elverişli olmadığı, ancak ek yakıtlar ile yakılabileceği belirtilmektedir.

Broyler ve yumurta tavuklarının atıkları kümesten yüksek rutubet oranı ile (sırasıyla % 30, % 75) çıkmaktadır. Yüksek rutubet yanmayı ve enerji verimini düşürdüğü gibi, atık ıslak bekletildiği sürece mikrobiyal faaliyeti hızlandırarak, yakıldığında enerji elde edilecek maddelerin de ayrışmasına neden olmaktadır. Uçucu organik maddenin ayrışması kül oranının artmasına, bu da alev sıcaklığını düşürerek ısıtma değerinin azalmasına neden olmaktadır.

2. Gübre olarak değerlendirme
Tavuk dışkısı toprağın bazı özelliklerinin ıslah edilmesinde ve bitkiler için önemli bir besin maddesi sağlayan organik kökenli bir maddedir. Tavuk dışkısı özellikle kapsadığı azot ve organik madde miktarı bakımından diğer hayvan gübrelerinden daha değerlidir.

Tavuk gübresi, bitkisel verimi artırmak için kullanılan en eski gübre kaynaklarından biridir. Organik gübrelerin bitkisel üretimde en önemli fonksiyonları organik bileşiklerin toprağı ıslah etmesi ve dengeli-yavaş salınımlı gübre etkisiyle bitki büyümesini desteklemesidir. Tavuk gübresinin içerisinde bulundurduğu minerallerin en önemlisi ve değerlisi azottur. Türkiye’de yılda tarımsal amaçlı 14.343.698 ton azotlu gübre kullanılmaktadır. Kümes atıklarının etkin yönetildiği ve değerlendirildiği durumda, bu miktarın dörtte biri tek başına kümes atıklarından karşılanabilir.

Tavuk gübresi bitki besin maddeleri bakımından zengin olması suyun süzülme hızını ve toprağın organik madde oranını arttırması bakımından önemlidir. Kanatlı gübreleri içerdikleri nitrojen, fosfor ve potasyum yönünden patates, domates, yapraklı sebzeler gibi bitkilerin yetiştiği tarlalarda kullanılır. Ancak, uygun depolanmayan gübrelerde önemli azot kaynağı olan ürik asit hızla amonyağa dönüşerek kaybolabilmektedir. Gübrenin fazla miktarda uygulanması ise içerdiği amonyaktan dolayı bitkilere zarar verir.

Ülkemizde önemli miktarlarda üretimi yapılan tavuk atığını değerlendirmek ve tarımsal faaliyetler sonucu açığa çıkan çeşitli atıkların yarattığı çevre kirliliği sorununa çözüm bulmak için günümüzde her türlü kaynağın değerlendirilmesi ve her çareye başvurulması gerekmektedir. Nitekim aşırı kimyasal azotlu gübreleme, bitki bünyesinde insan sağlığına zararlı olan nitrat birikimini artırmaktadır.

Oysa organik kökenli gübreler, bitkilerdeki nitrat içeriğini hiç gübreleme yapılmamış olan kontrol bitkilerine göre önemli oranda değiştirmemiştir.
Tavuk gübresi bitki beslemede değerli bir gübre olmakla birlikte azot ve fosfor içermesinden dolayı yer altı ve yer üstü sularının kirlenmesine sebep olmaktadır.

Özellikle yaş tavuk gübresi, sinek ve böcek larvalarının gelişmesi için uygun bir ortam oluşturmaktadır. Hayvanın türüne göre değişmekle birlikte genellikle gübreler içerdiği, antibiyotikler, arsenikli bileşikler, ağır metaller, iz elementler, koksidiostatlar, pestisidler, mikotoksinler ve hastalık etkenleri vasıtasıyla diğer canlılara ve çevreye zarar verme bakımından da bir risk faktörü olarak karsımıza çıkar.

Tarlaya yayılan gübreler coğrafi koşulların etkisiyle yakında bulunan akarsu ve göllere dolaylı olarak yansımaktadır. Sulara karısan gübreler su ekosistemini bozarak buradaki alglerin tükenmesine sebep olur.
Gübrenin güneşte kurutulması ekonomik olmakla birlikte güvenli bir yol değildir. Ayrıca güneşte kurutma ile gübredeki ham protein ve diğer organik madde kaybı daha fazla olur. En sağlıklı yol gelişmiş ülkelerde olduğu gibi, hayvan gübrelerinin kurutulmasında özel kurutucu cihazların kullanılmasıdır. Kurutma işlemi düşük ısıda uzun süreden ziyade, yüksek ısıda kısa süreli yapılmalıdır. Böylece gübrenin besin
değeri korunmuş olur.

3. Yem olarak kullanılması

Uzun yıllar tavuk gübresinin sadece toprağa atılmasından sonra, tavuk gübresinin besin madde kapsamı anlaşıldığından bu yana hayvan yemi olarak da kullanılmaktadır. Tavuk gübresinin geviş getiren hayvanların yemlerinde bir yem maddesi olarak kullanımı, gübrenin bitki besleme dışında faydalanılmasının iyi bir örneğidir.

Tavuk gübresi, tek mideli hayvanlardan ziyade ruminantlarda (rumen mikroorganizmaları, ürik asit, üre, amonyak gibi protein niteliğinde olmayan azot kaynaklarını değerlendirebilir) önemli bir protein, kalsiyum (% 8,8), fosfor (% 2,5), vitamin (B12 vitamini) kaynağı ve katkı maddesidir.

Tavuk gübresi, koyun ve sığırlar için 2000 kcal/kg sindirilebilir enerji değerindedir. Gevişenlerin beslenmesinde önemli bir yeri olan tavuk gübresinin besin maddeleri kapsamı gübrenin elde edildiği hayvana, hayvanın yaşına, rasyon kompozisyonuna, yetiştirme sistemine ve depolama şartlarına göre değişmektedir.